ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ಎಕೆ ಸಮುದಾಯಾಚ್ಯೆ ವೆಕ್ತಿಚ್ಯಾ ಜಿಯೆಂವ್ಚ್ಯಾ ರಿತಿಚಿ ಮಾಂಡಾವಳ್. ಜಲ್ಮಾಥಾವ್ಮ್ ಮೊರ್ನಾ ಪರ್ಯಾಂತ್ಲ್ಯೊ (ಪಯ್ಲೆಂ ಆನಿ ಉಪ್ರಾಂತ್‌ಯಿ) ಹರ್ಯೆಕ್ ಗಜಾಲಿ ಮ್ಹಣ್ಜೆ ಚಾಲ್-ಚಮ್ಕಣ್, ನ್ಹೆಸಣ್-ಪಾಂಗ್ರಣ್, ಖಾಣ್-ಜೆವಣ್, ಕಾಜಾರ್-ಸೊಭಾಣ್ ಆನಿ ಮರಣ್ ಅಶೆಂ ಹರ್ಯೆಕ್ ಗಜಾಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿಂತ್ ಮಿಸ್ಳುನ್ ಆಸಾತ್. ತಶೆಂಚ್ ಖಂಯ್ಚ್ಯಾಯ್ ಸಮುದಾಯಾಚೆಂ ಖಾಶೆಲೆಂಪಣ್ ಆಸ್ಚೆಂ ತಿಚ್ಯಾ ಲೋಕ್‌ವೇದಾಂತ್ ಆನಿ ಜಿಣ್ಯೆ ರಿತಿಂತ್.
ಕರ್ನಾಟಕಾಂತ್ ಪಾಟ್ಲ್ಯಾ ಚಾರ್‍ಶಿಂ ವರ್‍ಸಾಂ ಥಾವ್ನ್ ಏಕ್ ಪ್ರಬುದ್ದ್ ಭಾಷಿಕ್ ಸಮುದಾಯ್ ಜಾವ್ನ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೋಕ್ ವಾಡ್ಲಾ. ತಶೆಂಚ್ ಹಾಂಗಾಚ್ಯಾ ಭಾಷಿಕ್ ಆನಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ್ ಪರಿಸರಾಕ್ ತಾಣಿಂ ವಾಡಯ್ಲಾಂ.
ಕೊಂಕಣ್ ಆನಿ ಕರ್ನಾಟಕ್ ಕರಾವಳ್ ಸೊಭಿತ್ ಗಾಂವ್, ತಶೆಂಚ್ ಹಾಂಗಾಚೊ ಲೋಕ್ ಸಂಯ್ಬಾನ್ ಆನಿ ಸ್ವಭಾವಾನ್ ಸೊಭಿತ್. ಗಾಯನಾಕ್, ನಾಚಾಕ್ ನಾಂವ್ ವೆಲ್ಲೊ. ತಾಣಿಂ ಸಬಾರ್ ಅನ್ವಾರಾಂ ಮಧೆಂಯ್ ಧರ್ಮಾಚೊ, ಸಂಸ್ಕೃತೆಚೊ ಮೋಗ್ ಸಾಂಡುಂಕ್ ನಾ.
ಚಡಾವತ್ ಗೊವ್ಳಿ ಆನಿ ಕೃಷಿಕ್ ಜಾವ್ನ್ ಜೀವನ್ ಸಾರುನ್ ಆಸ್‌ಲ್ಲ್ಯಾ ಹ್ಯಾ ಲೊಕಾನ್ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ವಾವ್ರಾ ಬೆಸೊರಾನ್ ಥಕ್‌ಲ್ಲೆ ವೆಳಿಂ ಪುರಾಸಣ್ ಕಾಡುಂಕ್ ಗಾಣಾಂ ಗಾಯನಾಂ ಗಾಯ್ಲಿಂ. ತಿಂ ಮ್ಹಾಲ್ಗಡ್ಯಾಂ ಥಾವ್ನ್ ಪಿಳ್ಗೆಕ್ ದಿಲ್ಲಿ ಪಾರಂಪರಿಕ್ ಜಾನಪದೀಯ್ ಆಸ್ತ್ ಜಾಲಿ. ಬಾಳ್ಶೆಂ ಭುಂಯ್ ಪಡ್ಚೆ ಪುರ್ವಿಂ ಥಾವ್ನ್ ಮೊಡೆಂ ಫೊಂಡಾಂತ್ ದವರಿಲ್ಲ್ಯಾ ಉಪ್ರಾಂತ್‌ಯಿ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ್ ಗಾನಾಂಕ್ ಹಾಂಚ್ಯಾ ಜಿವಿತಾಂತ್ ಜಾಗೊ ಆಸಾ.
ಗಾಣಾಂ, ಕಾಣ್ಯೊ, ಗಾದಿ, ಮ್ಹಣ್ಣ್ಯೊ ಮಾತ್ರ್ ನ್ಹಯ್ ಆಸ್ತಾಂ ಸಂಪ್ರದಾಯಾಂ ಥಾವ್ನ್ ಕಾಯ್ದೆ, ಕಾನುನಾಂ, ಜಾನಪದೀಯ್ ವಕ್ತಾಂ, ಪಾತ್ಯೆಣ್ಯೊ, ಖಾಣಾಂ, ಆಯ್ದಾಂ, ವಸ್ತು – ಹೆಂ ಸರ್ವ್ ಮ್ಹಾಲ್ಗಡ್ಯಾಂನಿ ದಿಲಾಂ. ಕೊಂಕ್ಣಿ ಮ್ಹಾಲ್ಗಡೆ ಗ್ರೇಸ್ತ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಂಸಾರ್ ಆನಿ ಸಂಸ್ರಾ ದೀಷ್ಟ್ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ಪಿಳ್ಗೆಕ್ ಸೊಡ್ನ್ ಗೆಲ್ಯಾತ್ ಮ್ಹಣ್ಚ್ಯಾಂತ್ ದುಬಾವ್ ನಾ.
ಭಂವಾರಾಂತ್ಲ್ಯಾ ಸರ್ವ್ ಸಂಗ್ತಿಂ ಸವೆಂ, ಜಾಂವ್ಕ್ ಪುರೊ ಸಚೇತನ್ ಯಾ ಅಚೇತನ್, ಮ್ಹಾಲ್ಗಡ್ಯಾಂನಿ ಏಕ್ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ್ ಸಂಬಂಧಾಚಿ ವೋಳ್ ಬಾಂದ್ಲ್ಯಾ. ದಾಖ್ಲ್ಯಾಕ್ ಕೆಂಳ್ಬ್ಯಾಚಿ ಶಿರೊತಿ ಜೆವ್ಣಾಕ್ ವಾಪರ್‍ತಾತ್. ತ್ಯಾಚ್ ಶಿರೊತೆಚೊ ಕೊನ್ಸೊ ಮೋಡ್ನ್ ಚೆಟ್ಣಿ, ಲೊಣ್ಚೆಂ ದವ್ರುಂಕ್ ಕೊನ್ಪೊರ್ ಕರ್‍ತಾತ್. ಶಿರೊತಿ ಉಜ್ಯಾರ್ ಮೋವ್ ಕರ್‍ನ್ ಭಾಜ್‌ಲ್ಲಿ ಮಾಸ್ಳಿ ಬಾಂದುನ್ ದವರ್‍ಲ್ಯಾರ್ ದೋನ್ ತೀನ್ ದಿಸಾಂಕ್ ಉರ್‍ತಾ. ಸಗ್ಳೆ ಶಿರೊತೆರ್ ಭುತಾಕ್ ವಾಡ್ತಾತ್. ಗುರ್ವಾರಿಕ್ ಸಮ್ಮಾನಾ ಜೆವಣ್ ಕರುಂಕ್ ಜಿವಿ ತರ್ನಿ ಶಿರೊತಿ ಜಾಯ್ಜೆ. ಜೇಂವ್ಕ್ ಬಸ್ತಾನಾ ಶಿರೊತೆಚಿ ತಕ್ಲಿ ದಾವ್ಯಾಕ್ ನ್ಹಯ್ ಉಜ್ವ್ಯಾಕ್ ಆಸುಂಕ್ ಜಾಯ್…
ಅಸಲ್ಯಾ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ್ ಸಂಬಂಧಾಂತ್ ವಿಶೇಸ್ ಗ್ರೇಸ್ತ್‌ಕಾಯ್ ಆಸ್‌ಲ್ಲಿ ದೆಕ್ತಾಂವ್. ಪುರ್ವಿಲ್ಯಾ ವಿವರಣಾಂಕ್ ಸಂಬಂಧ್ ಜಾಲ್ಲ್ಯೊ ಕಾಣಿಯೊ, ಪದಾಂ ಗಾಣಾಂ, ಸರ್ದಾರಾಂಚ್ಯೊ-ಸಾಹಸಿಂಚ್ಯೊ ಕಥಾ, ಘಡ್ಪಾಂ ಕಥಾ, ಪುರ್ವಿಲ್ಯಾ ರಿತಿಂ-ರಿವಾಜಿ ವಯ್ರ್ ಬಾಂದುನ್ ಹಾಡ್‌ಲ್ಲೆ ಖೆಳ್, ಫೆಸ್ತಾಂ-ಪರ್ಬೊ, ಕಾಜಾರ್-ವ್ಹೊರಾಣ್, ಜಲ್ಮ್ -ಮರಣ್ ಆನಿ ಹೆರ್ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ್ ಸಂದರ್ಬಾಂಚ್ಯೊ ರಿತಿ-ನಿತಿ, ಆಚಾರ್-ಪಾತ್ಯೆಣ್ಯೊ, ಮಾಟ್-ಮಂತ್ರಾಂ, ಶಾಸ್ತಿರ್, ಲೊಕಾ ಉತ್ರಾಂ, ಮ್ಹಣ್ಣ್ಯೊ, ಹುಮಿಣ್ಯೊ, ಘಡ್ಪಾಂ, ಉತ್ರಾಂ-ಮೇಳ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಹ್ಯಾ ಸಕ್ಕಡ್ ಸಂಗ್ತಿಂನಿ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಭಾಸ್ ಗ್ರೇಸ್ತ್ ಜಾವ್ನಾಸಾ ಮ್ಹಣ್ಚ್ಯಾಂತ್ ದುಬಾವ್ ನಾ.
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೊಕಾಚೆಂ ತೊಂಡಿ ಸಾಹಿತ್ಯ್ ಪ್ರಮುಖ್ ಜಾವ್ನ್ ಗಾವ್ಪಿ ಸುರುಪಾಚೆರ್ ಬಾಂದುನ್ ಹಾಡ್ಲಾಂ. ಸುಮಾರ್ ಚಾಳಿಸ್ ನಮುನ್ಯಾಂಚಿಂ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಗಿತಾಂ-ಗಾಯಾನ್ ಪ್ರಕಾರಾಂ ಅಧ್ಯಯನಾಕ್ ವಳಗ್ ಜಾಲ್ಯಾಂತ್. ಬನ್ವಾಡಾ, ವಳ್ಡಿಕೆ ಗಿತಾಂ, ಪಾಳ್ಣ್ಯಾ ಗಿತಾಂ, ಖೆಳಾಗಿತಾಂ, ಧಾಲೊ, ದರ್ಜಸ್, ದುಲ್ಪೊದ್, ದುವಾಳೊ, ಫೇಳ್, ದೆಕ್ಣಿ, ಫುಗ್ಡಿ, ಕುಡ್ಮಿ ಫೆಸ್ತಾಂ ಗಿತಾಂ, ಕುಡ್ಮಿ ಕಾಜಾರಾಂ ಗಿತಾಂ, ಲಾವಣಿ, ಮಾಂಡೊ, ವೊವಿಯೊ-ವೇರ್ಸ್, ಲೊಕ್ಪಾಟ್, ಕಂತಾರಾಂ, ಗುಮ್ಟಾಂಗಿತಾಂ, ಗಡ್ಡೊ, ಜಾಗೊರ್, ತಿಯಾತ್ರ್, ಜೋತಿ, ಫಾದೊ, ಮುಸ್ಳಾಂ ಗಿತಾಂ, ಕತ್ತಾಡಿ, ಚಂದ್ರಾವಳ್, ಈರಭದ್ರ, ದಿವ್ಲಿ, ಘೊಡ್ಯಾಮೊಡ್ಣಿ, ರಾನಾವಳೆ – ಹೆ ಸರ್ವ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ್ ಜೀವನಾಂತ್ ರಿಗುನ್ ರೊಂಬುನ್ ಆಸಾತ್ ತರ್‌ಯಿ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ್ ಸಂಸ್ಕೃತೆಚ್ಯಾ ಪ್ರಭಾವಾನ್ ಥೊಡೆಂ ಥೊಡೆಂ ಆಮ್ಚೆ ಥಾವ್ನ್ ಪಯ್ಸ್ ವೆಚೆಂ ಪಳೆಂವ್ಕ್ ಮೆಳ್ತಾ. (ಕ್ವಾಡ್ರಸ್, ಸ್ಟೀವನ್ ಪೆರ್ಮುದೆ, ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಶೃತಿ ಪ್ರಕಾಶನ, ಕಟ್ಪಾಡಿ-೨೦೦೪)
ಹಾಂಗಾಸರ್ ಥೊಡ್ಯಾ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ್ ಗಾಯನಾಂಚೆಂ ವಿವರಣ್ ದಿಲಾಂ.
ಮಾಂಡೊ:
ಮಾಂಡೊ ಪೊರ್ತುಗೀಜ್ ಪ್ರಭಾವಾನ್ ಉಬ್ಜಾಲ್ಲೊ ಕೊಂಕ್ಣೆಂತ್ಲೊ ಏಕ್ ವಿಶಿಷ್ಟ್ ಆನಿ ಸೊಭಿತ್ ಗಾಯಾನ್-ನಾಚ್ ಪ್ರಕಾರ್. ವಿವಿಧ್ ತಾಳಾಚಿಂ ಆನಿ ತಾಳ್ಯಾಚಿಂ ಪದಾಂ ಶಿಂವುನ್ (ಗುಂತುನ್) ಮಾಂಡೊ ಜಾತಾ. ಹರ್ ಮಾಂಡೊ ಪೊರ್ತುಗೀಜ್ ತಾಳಾಚ್ಯಾ ಆನಿ ತಾಳ್ಯಾಂಚ್ಯಾ ಸಿಂತಿಮೆಂತಾಳ್ ಪದಾಂನಿ ಸುರ್ವಾತುನ್, ಹೆರ್ ತಾಳಾಂಕ್ ವಚುನ್ ಕೊಂಕ್ಣೆಚ್ಯಾ ದುಲ್ಪೊದ್ (ಬಾಯ್ಲಾ) ಉಡ್ತ್ಯಾ ತಾಳಾಂತ್‌ಚ್ ಆಖೇರ್ ಜಾತಾ. ಮಾಂಡೊ ನಾಚ್ತಲೆ ದಾದ್ಲೆ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ್ ನ್ಹೆಸಣ್ (ಸೂಟ್ ಆನಿ ಬೋವ್) ನ್ಹೆಸ್ತಾತ್ ಆನಿ ಸ್ತ್ರೀಯೊ ಕೆಸಾರ್ ಚಿವೆ, ಹಾತಾಂತ್ ಆಯ್ಣೊ, ಲಾಂಬ್ ಹಾತಾಚಿ ಬಾಜು ಆನಿ ಲಾಂಬ್ ದಾಟ್ ರಂಗಾಳ್ ಗಾಗ್ರೆ (ಮಕಾವು ದೆಶಾಂತ್ಲ್ಯಾ ಸ್ತ್ರೀಯಾಂಚೆಂ ನ್ಹೆಸಣ್) ನ್ಹೆಸುನ್ ಮಾಂಡೊ ನಾಚ್ತಾತ್.
ದುಲ್ಪೊದ್:
ಕೊಂಕ್ಣೆಚ್ಯಾ ಗುಮ್ಟಾಚೆರ್ ಉಡ್ತ್ಯಾ ತಾಳಾಕ್ ಮ್ಹಣ್ಚ್ಯಾ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ್ ಪದಾಂಕ್ ದುಲ್ಪೊದ್ ಮ್ಹಣ್ತಾತ್. ದೆಕಿಕ್ – ‘ಉಂದ್ರಾ ಮ್ಹಜ್ಯಾ ಮಾಮಾ’, ‘ಅಗೋ ಫುಲಾಬಾಯ್’, ‘ತೆಂಡ್ಲೆ ತುಜೊ ಬೇಲ್‌ಗೆ’, ‘ಕಾಕಾ ಮಾಂಯ್ ಘರಾ ನಾ’. ಕೊಂಕ್ಣೆಚ್ಯಾ ಸರ್ವ್ ಪದಾಂ ಪಯ್ಕಿಂ ದುಲ್ಪೊದಾಂ ಚಡ್ ಲೊಕಾಮೊಗಾಳ್.
ದೆಖ್ಣಿ: ಕೊಂಕ್ಣೆಚೊ ಆನಿಕ್ ವಿಶಿಷ್ಟ್ ಸಂಗೀತ್-ನಾಚ್ ಪ್ರಕಾರ್ ಆಸಾ ದೆಖ್ಣಿ. ದೆಖ್ಣಿಂತ್ ಏಕ್ ಲ್ಹಾನ್‌ಸೊ ಪ್ರಸಂಗ್ ಸಂಗೀತ್ ಆನಿ ನಾಚಾ ಮುಕಾಂತ್ರ್ ಲೊಕಾಂ ಮುಕಾರ್ ಸಾದರ್ ಜಾತಾ. ಕೊಂಕ್ಣೆಂತ್ಲ್ಯಾ ಚಡ್ ಫಾಮಾದ್ ದೆಖ್ಣೆಚಿ ಏಕ್ ಝಳಕ್-
ಹಾಂವ್ ಸಾಯ್ಬಾ ಪಲ್ತಡಿ ವೆತಾಂ,
ದಾಮುಲ್ಯಾ ಲಗ್ನಾಕ್ ವೆತಾಂ,
ಮ್ಹಾಕಾ ಸಾಯ್ಬಾ ವಾಟ್ ದಾಕಯ್,
ಮ್ಹಾಕಾ ಸಾಯ್ಬಾ ವಾಟ್ ಕಳನಾ.
ಹ್ಯೆ ದೆಖ್ಣೆಂತ್ ಘಾಟಾವಯ್ಲ್ಯೊ ಗೊವ್ಳಿಣಿ ಆನಿ ಬಯ್ಲಾಂತ್ಲ್ಯಾ ಶೆತ್ಕಾರಾಂ ಮದ್ಲೆಂ ಸಂಭಾಷಣ್ ಪಿಂತ್ರಾಯ್ಲಾಂ.
ಗುಮ್ಟಾಂ:
’ಗುಮಟ್’ ಮ್ಹಣ್ಚ್ಯಾ ಸಬ್ದಾಕ್ ’ಸುಂದರ್’ ಮ್ಹಣ್ ಅರ್ಥ್ ಆಸಾ. ಗುಮಟ್ ಮಾತಿಯೆನ್ ತಯಾರ್ ಕೆಲ್ಲೆಂ, ದುದಿಯಾಚ್ಯಾ ಆಕಾರಾಚೆಂ ಏಕ್ ಪುರಾತನ್ ಸಂಗೀತ್ ಉಪಕರಣ್. ಹಾಕಾ ದೋನ್ ಮುಖಾಂ ಆಸುನ್ ಏಕ್ ಮುಖ್ ಎಕಾ ಗೆಣಾ ತಿತ್ಲೆಂ ರೂಂದ್ ಆಸ್ತಾ. ಆನಿ ಏಕ್ ಮುಖ್ ಅಶೀರ್ ಆಸ್ತಾ. ಅಶೀರ್ ಮುಖ್ ಭಾಯ್ರ್ ಮಿರ್‍ವೊನ್ ತಳ್ವ್ಯಾ ಹಾತಾಭಿತರ್ ಧರ್‍ಚೆಂ ತಿತ್ಲೆಂ ಲ್ಹಾನ್ ಆಸುಂಕ್ ಜಾಯ್. ರೂಂದ್ ಮುಖಾಕ್ ಗಾರಿಚೆಂ ಚಾಮ್ಡೆಂ ಬಿಗ್ದುನ್ ಬಾಂದ್ತಾತ್. ಅಶೀರ್ ಮುಖ್ ಉಗ್ತೆಂ ಸೊಡ್ತಾತ್. ಹ್ಯಾ ಗಾರಿಚ್ಯಾ ಚಾಮ್ಡ್ಯಾಕ್ ವಾಜಯ್ತಾನಾ ವಿಶಿಷ್ಟ್ ರಿತಿಚೊ ಆವಾಜ್ ಭಾಯ್ರ್ ಸರ್‍ತಾ.
ಆದಿಂ ಗುಮಟ್ ತಯಾರ್ ಕರ್‍ತಾನಾ ಆವ್ಯಾ ಮಾತ್ಯೆಕ್ ಕಾಂಕ್ಣಾಚೊ ಪಿಟೊ, ಪಿಂಗಾಣೆಚೊ ಪಿಟೊ, ರೇಂವ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಭರ್‍ಸುನ್ ಘಟ್ ಕರ್‍ತಾಲೆ. ಅಶೆಂ ತಯಾರ್ ಕೆಲ್ಲ್ಯಾ ಗುಮ್ಟಾಥಾವ್ನ್ ತೀಕ್ಷ್ಣ್ ಆವಾಜ್ ಭಾಯ್ರ್ ಯೆತಾ. ಗುಮ್ಟಾ ಮಡ್ಕೆಕ್ ’ಕಳ್ಶಿ’ ಮ್ಹಣ್ತಾತ್. ಹ್ಯಾ ಕಳ್ಶೆಕ್ ಏಕ್ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ್ ಆಯ್ ಆಸಾ. ಕಳ್ಶಿ ಪಾತಳ್ ಜಾವ್ನ್ ಆಯಾ ಪ್ರಕಾರ್ ಆಸ್ಲ್ಯಾರ್ ಮಾತ್ರ್ ಬರೊ ಆವಾಜ್ ಉಟ್ತಾ.
ಗುಮಟ್ ವಾಜೊಂವ್ಚ್ಯಾಕ್‌ಯಿ ಏಕ್ ಕ್ರಮ್ ಆಸಾ. ಕಶೆಂಯ್ ವಾಜೊಂವ್ಚ್ಯಾಕ್ ಜಾಯ್ನಾ. ಚಾಮ್ಡ್ಯಾಚ್ಯಾ ಮದೆಂಚ್ ಬಡಯ್ಲ್ಯಾರ್ ಚಾಮ್ಡೆಂ ಪಿಂದತ್. ತಳ್ವೊ ಹಾತ್ ಗುಮ್ಟಾಚ್ಯಾ ಕಾಂಟಾಚೆರ್ ದವರ್‍ನ್ ಬೊಟಾಂ ಚಾಮ್ಡ್ಯಾವಯ್ರ್ ನಾಚ್ತಚ್ ಆಸುಂಕ್ ಜಾಯ್. ಗುಮಟ್ ಖೆಳೊಂಕ್ ಕಳ್ಳೆಲ್ಯಾಂನಿ ಖೆಳ್ತಾನಾ ಉಟ್ಚ್ಯಾ ಆವಾಜಾನ್ ನಾಚ್ತಲ್ಯಾಂಕ್ ಉತ್ಸಾಹಾಚ್ಯಾ ಶಿಖರಾಕ್ ಪಾವೊಂಕ್ ಜಾತಾ.
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೊಕಾಂಮದೆಂ ವಿವಿಧ್ ಆನಿಂಗಾಚೆ ಗುಮ್ಟಾಂ ವಾಪರ್‍ತಾತ್. ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಬಸುನ್ ಗುಮ್ಟಾಂ ಖೆಳ್ತಾತ್ ಜಾಲ್ಲ್ಯಾನ್ ತಾಂಚಿಂ ಗುಮ್ಟಾಂ ವ್ಹಡ್. ಕುಡ್ಮಿ ಲೋಕ್ ನಾಚ್ಪಾಂತ್ ಗುಮ್ಟಾಂ ವಾಪರ್‍ತಾತ್ ಜಾಲ್ಲ್ಯಾನ್ ತಾಂಚಿ ಗುಮ್ಟಾಂ ಲ್ಹಾನ್. ಖಾರ್ವಿ, ಸಿದ್ದಿ, ಮರಾಠಿ ನಾಯ್ಕ್ ಗುಮ್ಟಾಂ ವಾಪರ್‍ತಾತ್. ಗೊಯಾಂತ್ ದಿವ್ಳಾಂನಿ ಪುಜಾ ಜಾತಾನಾ ಗುಮ್ಟಾಂ ವಾಜಯ್ತಾತ್. ಮಾಂಡೊ ಖೆಳ್ತಾನಾಂಯ್ ಗುಮ್ಟಾಂ ವಾಪರ್‍ತಾತ್.
ವೊವಿಯೊ-ವೇರ್ಸ್:
ವೊವಿ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ಎಕೆ ವಿಶಿಶ್ಟ್ ಮಾಂಡಾವಳೆರ್ ಬಾಂದುನ್ ಹಾಡ್‌ಲ್ಲೆಂ ದೋನ್ ಸಾಲಿಂಚೆಂ ಗಾಯಾನ್. ತಾಂತುಂ ಮೋಗ್, ದೂಕ್, ಶಿಕವ್ಣ್, ಜಾಳ್, ನಂಜ್ಜ್ಯೊ, ಸಾಹಿತ್, ಲೊಕಾಚೊ ಪಾತ್ರ್, ಭೊಗ್ಣಾಂ ಆನಿ ಚಡಿತ್ ಮಾಪಾನ್, ಮ್ಹಣ್ತೆಲ್ಯಾಚಿ ಶ್ಯಾಥಿ ಆಟಾಪುನ್ ಆಸಾ. ವೊವಿ ಮ್ಹಣ್ತಾನಾ ಉದೆಂವ್ಚ್ಯಾ ಸವಾಲಾಕ್ ತ್ಯೆಚ್ ಘಡಿಯೆ ಪ್ರತಿ ಸವಾಲ್ ಕರ್‍ಚಿ ರೀತ್, ತಿ ಚತುರಾಯ್, ಹುಶಾರ್‍ಗಾಯ್ ತಶೆಂ ಜಾಣ್ವಾಯ್ ಭರ್‍ಪೂರ್ ರಿತಿನ್ ವ್ಹಾಳ್ತಾ.
ಸಾಮಾಜಿಕ್ ಜಿಣ್ಯೆಂತ್ ಮಾತ್ರ್ ನ್ಹಯ್, ಧಾರ್ಮಿಕ್ ಲಿಖಿತಾಂನಿಂಯ್ ವೊವಿಯಾಂಚೊ ಪಾತ್ರ್ ವರ್‍ತೊ ಆಸಾ. ಕೊಂಕ್ಣೆಚೊ ಪಯಿಲ್ಲೊ ಬರಯ್ಣಾರ್ ತಶೆಂ ಮಿಶಿಯೊನಾರ್ ತೋಮಸ್ ಸ್ಟೀಫನ್ಸ್ ಹಾಣೆಂ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ಧಾರ್ಮಿಕ್ ಗಿತಾಂ ಖಾತಿರ್ ವೊವಿ ಛಂದ್ ವಾಪರ್‍ಲಾ. ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಧರ್ಮಾಚೆಂ, ಸಂಸ್ಕೃತೆಚೆಂ ಆನಿ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಂಸ್ಕೃತೆಚೆಂ ಮಾಜ್ವಾನಾತ್‌ಲ್ಲೆಂ ದಾಯ್ಜ್ ’ಕ್ರಿಸ್ತ ಪುರಾಣ’ ಹ್ಯಾಚ್ ಛಂದಾರ್ ಆಸಾ.
ಛಂದ್ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ವೊವಿಚ್ಯೆ ಪಯ್ಲೆ ಪಂಗ್ತೆಂತ್ ತೀನ್ ಥಾವ್ನ್ ಪಂದ್ರಾ ಅಕ್ಷರಾಂ ಆನಿ ದುಸ್ರೆ ಪಂಗ್ತೆಂತ್ ತೀನ್ ಥಾವ್ನ್ ಸತ್ರಾ ಅಕ್ಷರಾಂ (ಮಾತ್ರೆ) ಆಸ್ತಾತ್. ವೊವಿಯೊ ಮಾಟ್ವಾಂತ್ ಪಯ್ಲಿ ಏಕ್ ಸ್ತ್ರೀ ಗಾಯ್ತಾನಾ ಜಮ್‌ಲ್ಲ್ಯಾಂನಿ ’ವೊವೇ’ ಮ್ಹಣುನ್ ತಿಚ್ ವೊವಿ ಅರ್ಧ್ಯಾರ್ ಥಾವ್ನ್ ಸುರು ಕರ್‍ಚಿ. ಎಕೇಕ್ ವೊವಿ ದೊದೋನ್ ಪಾವ್ಟಿಂ ಗಾಂವ್ಚಿ.
ಕಾನಿಂ ಘಾಲೆಂ ತೇಲ್ ಕಪಾಲಿಂ ಕಾಡ್ಲೊ ಖುರಿಸ್
ವಂಯ್ಕುಟಿಚೊ ಜೆಜು ಕ್ರೀಸ್ತ್ ಹೊಕ್ಲೆಕ್ ಬೆಸಾಂವ್ ದೀಂವ್
/ ವೊವೆ ಖುರಿಸ್ ವಂಯ್ಕುಟಿಚೊ ಜೆಜು ಕ್ರೀಸ್ತ್ ಹೊಕ್ಲೆಕ್ ಬೆಸಾಂವ್ ದೀಂವ್
ಕಾನಿಂ ತಾಳ್ವೆ ತೇಲ್ ಘಾಲ್ನ್ ಬಸಯಾ ಬಾಂಕಾ
ಪಯ್ಲೊ ಮಾನ್ ತುಕಾ ಸರ್ಗಿಂಚ್ಯಾ ದೆವಾ ಬಾಪಾ
/ ವೊವೆ ಬಾಂಕಾ ಪಯ್ಲೊ ಮಾನ್ ತುಕಾ ಸರ್ಗಿಂಚ್ಯಾ ದೆವಾ ಬಾಪಾ
ವೇರ್ಸ್:
ಕಾಜಾರಾ ಮಾಟ್ವಾಂತ್ ಕಾರ್ಯಾಚ್ಯಾ ಸಂದರ್ಭಾ ತೆಕಿದ್ ಗಾಂವ್ಚಿಂ ಪದಾಂಚ್ ವೇರ್ಸ್. ವೇರ್ಸಾಂನಿಯ್ ಹೊಕಲ್/ನೊವ್ರ್ಯಾಕ್ ಬೂದ್ ಬಾಳ್, ಶಿಕವ್ಣ್ ಆಸ್ತಾ. ಪೂಣ್ ವೊವಿಯಾಂ ಆನಿ ವೇರ್ಸಾಂ ಮಧೆಂ ಜಾಯ್ತೊ ಫರಕ್ ಆಸಾ. ವೊವಿಯೊ ಸಂದರ್ಭಾರ್ ಜಾಗ್ಯಾರ್‌ಚ್ ಘಡುನ್ ಗಾವ್ಯೆತಾ. ಪೂಣ್ ವೇರ್ಸ್ ತಕ್ಷಣ್ ಜಾಗ್ಯಾರ್ ಘಡುಂಕ್ ಜಾಯ್ನಾಂತ್. ತಿಂ ಪಯ್ಲಿಂಚ್ ರಚಿತ್ ಕೆಲ್ಲಿಂ ಪದಾಂ.
೧. ಉದೆ ಉದೆ ದಿಸಾ (ರೆಸ್ಪೆರಾಕ್ ಭಾಯ್ರ್ ಸರ್‍ತಾನಾ)
೨. ಗುಲೊಬಾಂಚೊ ಝೆಲೊ (ಪಾಸೊಡಿ ಆಯೆರಾಕ್)
೩. ಸೊವೊ ಸುಂರ್‍ಗಾರೊನ್ (ಸೊವ್ಯಾರ್ ಬಸಯ್ತಾನಾ)
೪. ಬಾರಾ ಭಾಂಗಾರಾಚ್ಯೊ ಸಿಂಪೊಲಿನ್ (ಮುದಿಯೆಕ್ ಉಬೊ ಕರ್‍ತಾನಾ)
೫. ಹುಂಬ್ರಾರ್ ಕಿತ್ಯಾಕ್ (ಮುದಿ ಶಿಂವ್ತಾನಾ)
೬. ರಡೊನಾಕಾ ಬಾಯೆ (ಹೊಕ್ಲೆಕ್ ಪಾಂವ್ಕ್ ಭಾಯ್ರ್ ಸರ್‍ತಾನಾ)
ಪಾಳ್ಣ್ಯಾ ಗಾಣಾಂ:
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಭುರ್ಗಿಂ ಪಾಳ್ಣ್ಯಾಂತ್‌ಚ್ ಗಾಣಾಂ ಆಯ್ಕುಂಕ್ ಸುರ್ವಾತ್ತಾತ್.
ಬೊಬೆ ಭಾಜ್, ಬೊಬೆ ಭಾಜ್ ಫುಟ್ಕ್ಯಾ ಕಾಯ್ಲಾರ್
ಬಾಳಾ ತುಜೊ ಮಾಮಾ ಯೆತಾ ಥೊಂಟ್ಯಾ ಬೊಯ್ಲಾರ್
ಮ್ಹಳ್ಳೆಂ ಗಾಯಾನ್ ಆಯ್ಕಾನಾತ್‌ಲ್ಲೆಂ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಬಾಳ್‌ಚ್ ಆಸ್ಚೆಂ ನಾ. ಭುರ್ಗ್ಯಾಂಕ್ ಬರೆಂ ಮಾಗುನ್ ಆವಯೊ ಅಶೆಂ ಗಾಯ್ತಾತ್.
ಬಾಳ್ ಮ್ಹಜೆಂ ಬರೆಂ ಬರೆಂ ಭಾಂಗಾರ್
ಕರ್‌ಮೂ ದೆವಾ ತಾಚೆಂ ಶಿಂಗಾರ್
ಬಾಳ್ ಮ್ಹಜೆಂ ಬರೆಂ ಬರೆಂ ರತನ್
ಕರ್‌ಮೂ ದೆವಾ ತಾಚಿ ಜತನ್
ತಶೆಂಚ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೋಕ್ ದೇವ್ ಭಕ್ತೆಂತ್ ರೊಂಬ್ಲೊಲೊ. ಭಾಷೆಂತ್‌ಯಿ ಪಾರಂಪರಿಕ್ ಆನಿ ಜಾನಪದಿಕ್ ಧಾರ್ಮಿಕ್ ಗಾಯನಾಂ ಪಳೆಂವ್ಕ್ ಮೆಳ್ತಾತ್.
ಪಹಿಲಿ ಸಾಂತಾ ಖುರ್ಸಾಚಿ ಕುರು
ಸಾಂತಾ ಖುರಿಸ್ ಕುರುಕೀ
ಆಮ್ಚ್ಯಾ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವಾಂಚೆಂ ಮೂಳ್
ಕಾಡುಂಯಾ ಆಮಿ ಸಾಂತಾ ಸಾಯ್ಬಾ
ಸಾಂತಾ ಖುರ್ಸಾಚಿ ಕುರು
ಆಮ್ಚ್ಯಾ ಕೊಪೊಳಾರು
ಗಾದಿ-ಹುಮಿಣ್ಯೊ:
ಗಾದಿ ಗೂಂಡ್ ವಿಚಾರ್ ಭರುನ್ ಆಸ್ಚಿಂ ಥೊಡಿಂಚ್ ಉತ್ರಾಂ. ವೇದ್ ಫಟ್ ಜಾಲ್ಯಾರ್‌ಯಿ ಮ್ಹಾಲ್ಗಡ್ಯಾಂಚಿ ಗಾದ್ ಫಟ್ ಜಾಂವ್ಚಿ ನಾ ಅಶೆಂ ಗಾದಿಂಚೆಂ ವ್ಹಡ್ಪಣ್ ಮ್ಹಣ್ತಾತ್.
ಆಂಬೊ ಪೊಣ್ಸಾಂತ್ ನ್ಹಯ್, ದುಬ್ಳೊ ಮನ್ಶಾಂತ್ ನ್ಹಯ್
ರಾತ್ಚೆಂ ಘರಾಂತ್ ಉಲಯ್ನಾಂಯೆ, ದಿಸಾಚೆಂ ರಾನಾಂತ್ ಉಲಯ್ನಾಂಯೆ
ಎಕೆಕಾ ಗಾದಿಂ ಪಾಟ್ಲ್ಯಾನ್ ಲಿಪುನ್ ಆಸ್ಚಿ ಜಾಣ್ವಾಯ್ ಉಗ್ತಾಡಾಕ್ ಹಾಡ್ನ್ ವಿವರ್ ದೀಂವ್ಕ್ ಗ್ರಂಥ್‌ಚ್ ಜಾಯ್ ಪಡ್ತಿತ್.
ಹುಮಿಣ್ಯೊ ವಾ ಪಾರ್ಕೊಣಿ ಎಕಾಮೆಕಾಚಿ ಸಮ್ಜಣಿ ಆನಿ ಜಾಣ್ವಾಯ್ ಪಾರ್ಕುಂಚಿಂ ಸಾಧನಾಂ.
ಆಣ್ಶಿ ರುಕಾರ್ ನೊವ್ಶಿ ಫಳಾಂ (ನಾತ್ನೊ)
ಕಾಳ್ಯಾ ಕುಡಾಂತ್ ಕಾಳೆಂ ಮಾಜಾರ್ (ಭಾಣ್ಶಿರೆಂ)
‘ಉತ್ರಾಂ-ಮುಖಾವರಾಂ’ ಸದಾಂಚ್ಯಾ ಜೀವನಾಂತ್ ತಾಣಿಂ ಪಳೆಯಿಲ್ಲ್ಯೊ ಸಂಗ್ತಿ ಎಕಾಚ್ ಉತ್ರಾನ್ ಸಾಹಿತಿಕ್ ಆನಿ ಪಿಕಯ್ಲಲ್ಯಾ ಅರ್ಥಾನ್ ಸಾಂಗ್ಚೆಂ ಪ್ರೇತನ್.
‘ತೊ ಮ್ಹಾಲ್-ಮ್ಹಾತಾರ್‍ಯಾಪರಿಂ ಉಲಯ್ತಾ’ ಮ್ಹಣ್ತಾನಾ ತಾಕಾ ಪ್ರಾಯೆನ್ ಮ್ಹಾತಾರ್‍ಪಣ್ ಆಯ್ಲಾಂ ಮ್ಹಣ್ ಅರ್ಥ್ ನ್ಹಯ್ ಬಗಾರ್ ತೊ ಗರ್ಜೆ ಭಾಯ್ಲೆಂ ಮ್ಹಾಲ್ಗಡ್ಪಣ್ ದಾಕಯ್ತಾ ಮ್ಹಳ್ಳ್ಯಾ ಅರ್ಥಾರ್ ಸಾಂಗ್ಚೆಂ.
‘ತೆಂ ಎಕ್ಲೆಂ ಭಾಣ್ಶಿರೆಂ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್’ ತಿ ಸ್ತ್ರೀ ಪರ್ಕಟ್ ಸಂಯ್ಬಾಚಿ ಮ್ಹಣುನ್ ಅರ್ಥ್. ಹಾಂಗಾಸರ್ ಪರ್ಕಟ್ ಸಂಯ್ಬ್ ಮ್ಹಣುನ್‌ಯಿ ಏಕ್ ವೆಗ್ಳೆಂಚ್ ಮುಖಾವರ್ ಜಾತಾ.
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೊಕಾಂ ಮಧೆಂ ಸಬಾರ್ ಲೋಕ್‌ವೇದ್ ಆನಿ ಪಾರಂಪರಿಕ್ ಕಾಣಿಯೊ ಭರುನ್ ವೊಮ್ತಾತಾತ್.
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಜಾನಪದ್ ಖೆಳ್:
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೋಕ್‌ವೇದ್ ಮ್ಹಣ್ತಾನಾ ಫಕತ್ತ್ ಗಾಣಾಂ, ಗಿತಾಂ, ಪದಾಂ ಮಾತ್ರ್ ನ್ಹಯ್ ವಿವಿಧ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೊಕಾಂ ಮಧೆಂ ಪ್ರಚಲಿತ್ ಆಸ್ಚೆ ಖೆಳ್, ನಾಚ್ ಆನಿ ಹೆರ್ ಪ್ರಕಾರ್ ಗುಮಾನಾಂತ್ ಘೆಂವ್ಚೆಂ ಗರ್ಜೆಚೆಂ. ಪಾವ್ಸಾಳೆಂತ್ (ಆಟಿ ಸೊಣಾಂತ್) ಆನಿ ಸಾಗೊಳೆಚೊ ವಾವ್ರ್ ಸಗ್ಳೊ ಜಾಲ್ಯಾ ಉಪ್ರಾಂತ್ ಚಡ್ ಭೆಟ್ವೊಳ್ ಆಸ್ತಾಲಿ. ತ್ಯಾ ವೆಳಿಂ ಫೆಸ್ತಾಂ ಪರ್ಬಾಂಚಿ ಸುರ್ವಾತ್ ಜಾತಾಲಿ. ತವಳ್ ಗುಮ್ಟಾಂ, ತೊಣಿಯೊ ಮಾಳ್ಯಾ ಥಾವ್ನ್ ಸಕ್ಲಾ ದೆಂವ್ತಾಲೆ. ಉಜ್ಯಾ ಖೆಳ್, ದೊರಿಯಾಂ ಖೆಳ್, ಗುಮ್ಟಾಂ ನಾಚ್, ತೊಣಿಯಾಂ ನಾಚ್, ಶಿಗ್ಮೊ – ಹೆ ಸರ್ವ್ ಕೊಂಕ್ಣೆಚೆ ಪ್ರಮುಖ್ ನಾಚ್ ಪ್ರಕಾರ್.
ಜಿಣ್ಯೆ ಸಂಸ್ಕೃತಿ:
ಹಿಂ ಉಗ್ತ್ಯಾನ್ ಪ್ರದರ್ಶನಾಚಿಂ ರುಪಾಂ ಆನಿ ವೆದಿರ್ ಮಾಂಡುನ್ ಸಾಂಗ್ಯೆತ್ ಜಾಲ್ಲಿಂ ಲೋಕ್‌ವೇದ್ ಪ್ರಕಾರಾಂ ಜಾಲ್ಯಾರ್,
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೊಕಾಚಿ ಜಿಣ್ಯೆ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಗ್ರೇಸ್ತ್ ಆಸಾ.
ಲೊಳಿಸರ್, ಕಿರಾತೆಂ, ಕಾಳ್ಯಾಂಕ್ರಿ, ಕಾಳ್ಜಿರೆಂ, ಜವಾದ್, ಹಳದ್, ರಾಂದೊ, ತಿಕ್ಲೆಂ ಪಾರಂಪರಿಕ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ವಕ್ತಾಂಚೊ ವಾಂಟೊ.
ಗೊಮ್ಟೆಕ್ ಪುಗದೊರ್, ಸರ್ಪಳಿ, ಕಂಠಿ, ಪಿಡ್ಡುಕ್, ಚಕ್ರ್‌ಸರ್, ಕಾನಾಕ್ ಕುಡ್ಕಾಂ, ಪೆಸ್ಪೆಸಾಂ, ಕರಾಪ್, ಕಾಪ್, ಮುಗ್ಡೆಂ, ಮಾತ್ಯಾಕ್ ಭಾಂಕ್, ಭಾಂಕೊಳಿ, ಕಾಂಟೊ, ಮಾಸ್ಳಿ, ಫುಲೊರ್ – ಅಶೆಂ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೊಕಾಚೊ ನಗ್‌ಯಿ ವಿಶೇಸ್.
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೊಕಾಚಿ ಮುಸ್ತಾಯ್ಕಿ, ಖಾಣ್ ಜೆವಣ್, ಆಚರಣಾಂ ಆನಿ ಪಾತ್ಯೆಣ್ಯೊ ವಿಶೇಸ್ ಆನಿ ವಿಶಿಷ್ಟ್.
ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೊಕಾಚಿ ಮುಸ್ತಾಯ್ಕಿ:
ದಾದ್ಲ್ಯಾಂಚೆಂ ನ್ಹೆಸಣ್: ಮಾತ್ಯಾಕ್ ಉರ್ಮಾಲ್, ಆಂಗಾರ್ ಕುತಾಂವ್, ಖಾಂದ್ಯಾರ್ ಶಾಲೊ, ಪೆಂಕ್ಟಾ ಸಕಯ್ಲ್ ತೊಡೊಪ್ (ಕಾಚ್, ಧೊತಿ) ಪಾಂಯಾಂಕ್ ಚಿರ್ಮುರೆ (ಚಾಮ್ಡ್ಯಾಚೆ) ವ್ಹಾಣೊ.
ಸ್ತ್ರೀಯಾಂಚೆಂ ನ್ಹೆಸಣ್: ಸಾಡಿ/ಸಾಡೊ, ಮಾತ್ಯಾಕ್ ಫುಲಾಂ (ಕಳೆ, ಆಬೊಲಿಂ), ಸುಂರ್ಗಾರಾಕ್ ಸಂಪ್ರದಾಯಿಕ್ ನಗ್. ರೊಸಾ ದಿಸಾ: ಕಿರ್ಗಿ ಭಾಜು, ಕಿರ್ಗಿ ಪೆಂಕ್ಟಾ ಸಕಯ್ಲ್ ನ್ಹೆಸುನ್, ಭಾಜು (ಲಾಂಬ್ ಹಾತಾಚೊ ಬ್ಲಾವ್ಜ್) ಮಾನ್ಸುಗೆಕ್ ಏಕ್ ವೊರಲ್.
ಅಶೆಂಚ್ ಹೆರ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಲೊಕಾಂಮಧೆಂ ತಾಂಚೆಂಚ್ ಖಾಸ್ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ್ ನ್ಹೆಸಣ್ ಆಸಾ.
*****