ಲೇಖನಾಚಿ ವ್ಯಾಪ್ತ್: ಮಂಗ್ಳುರ್ ದಿಯೆಸೆಜಿಂತ್ಲ್ಯಾ (ಆನಿ ಹ್ಯಾ ಮುಳಾಂತ್ಲ್ಯಾ) ಕೊಂಕ್ಣಿ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಮನ್ಶಾಂನಿ ಸಿನೆಮಾ, ಭಾಸ್, ಸಾಹಿತ್ಯ್, ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ನಾಟಕ್ ಆನಿ ಸಂಗೀತಾಕ್ ದಿಲ್ಲಿ ದೇಣ್ಗಿ ತಶೆಂಚ್ ತುಳು, ಕನ್ನಡ ಆನಿ ಇಂಗ್ಲಿಶ್ ಭಾಸಾಂನಿ ಕೆಲ್ಲ್ಯಾ ಸಾಹಿತಿಕ್ ವಾವ್ರಾಚಿ ಮಟ್ವಿ ಝಳಕ್ ಮಾತ್ರ್.
ಸುರ್ವಾತ್: ೧೫೬೦ ಇಸ್ವೆಂತ್ ಗೊಂಯಾಂತ್ ಇಂಕ್ವಿಜಿಸಾಂವಾಕ್ ಲಾಗುನ್ ಆನಿ ಪಯ್ಲೆಂ ಆನಿ ಉಪ್ರಾಂತ್ ಫೆಸ್ತ್ ಪಿಡಾ ತಶೆಂ ಹೆರ್ ಕಾರಣಾಂಕ್ ಲಾಗುನ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಮನಿಸ್ ಗೊಂಯಾಥಾವ್ನ್ ಜಾಗ್ಯಾಂತರ್ ಜಾವ್ನ್ ಕೊಂಕಣ್ ಕರಾವಳೆರ್ ಕೇರಳ ಪರ್ಯಾಂತ್ ವಸ್ತೆಕ್ ಲಾಗ್‌ಲ್ಲೊ. ಆಪ್ಣಾಸವೆಂ ತಾಣೆಂ ಹಾಡ್‌ಲ್ಲ್ಯಾ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಭಾಸ್ ಆನಿ ಸಂಸ್ಕೃತೆಚೊ ಪೋಸ್ ಕೆಲೊ.
ತಶೆಂಚ್ ೧೭ ಮಾಯ್ ಂ೪ ವೆರ್ ಚವ್ತ್ಯಾ ಆಂಗ್ಲೊ ಮಯ್ಸೂರ್ ಝುಜಾಂತ್ ಟಿಪ್ಪುಚೆಂ ಮೋರ್‍ನ್ ಜಾಲ್ಯಾ ಉಪ್ರಾಂತ್ ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಣಾ ಥಾವ್ನ್ ಪಾಟಿಂ ಆಯಿಲ್ಲ್ಯಾ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಲೊಕಾನ್ ಮಂಗ್ಳುರ್ ಆನಿ ಭೊಂವಾರಾಂತ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಭಾವಾಡ್ತ್ ಆನಿ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಭಾಸ್ ಫುಲಯ್ಲಿ. ಪೂಣ್ ಸುರ್ವಿಲೊ ಥೊಡೊ ತೇಂಪ್ ತಾಂಚೆಂ ಜಿವಿತ್ ಪರತ್ ಪಾಟ್ಯಾರ್ ಹಾಡ್ಚ್ಯಾ ಕಾಮಾರ್ ಗೆಲೊ. ಸಮಾಜೆಚೆಂ ತಶೆಂ ಸಮುದಾಯೆಚೆಂ ಜಿವಿತ್ ಸಲೀಸಾಯೆಚೆಂ ಜಾಂವ್ಕ್ ಲಾಗ್ತಾನಾ ಪರತ್ ಸಂಗೀತ್, ಸಾಹಿತ್ಯ್ ಆನಿ ಹೆರ್ ಸೃ‌ಆನಿತ್ಮಕ್ ಗಜಾಲಿಂಕ್ ವೇಳ್ ಮೆಳ್ಳೊ.
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಭಾಸ್:
ಖಂಚ್ಯಾಯಿ ಸಮುದಾಯಾನ್ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ಭಾಶೆಚ್ಯಾ ಅಧ್ಯಯನಾಕ್ ಚಡಿತ್ ಮಹತ್ವ್ ದೀಜೆ. ಭಾಸ್ ಆನಿ ಸಾಹಿತ್ಯ್ ವಿವಿಂಗಡ್ ಗಜಾಲಿ. ಭಾಸ್ ಶಿಕ್ಚಿ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ಭಾಶೆಚೆಂ ಉಗಮ್, ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ್ ವರ್‍ಗೀಕರಣ್, ಘಡಾವಳ್-ವ್ಯಾಕರಣ್, ಸಂರಚನ್ ಇತ್ಯಾದಿ.
ಕರ್ನಾಟಕ್ ವಿಶ್ವ್‌ವಿದ್ಯಾಲಯಾಂತ್ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ್ ಜಾವ್ನ್ ಆಸ್‌ಲ್ಲೊ ಮುಳಾನ್ ವಿಟ್ಲಾಚೊ ಡೊ. ವಿಲ್ಲಿಯಮ್ ಮಾಡ್ತಾ ಏಕ್ ವ್ಹಡ್ ಭಾಶೆಪಂಡಿತ್. ಭಾಶೆಶಾಸ್ತಿರಾ ವಿಶ್ಯಾಂತ್ ತಾಚೆ ಬೂಕ್ ಮಹತ್ವಾಚೆ. ‘ಕೊಂಕಣಿ ಭಾಷೆ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯ’ ಕೊಂಕ್ಣಿವಿಶ್ಯಾಂತ್ಲೊ ತಾಚೊ ಏಕ್ ಪುಸ್ತಕ್. ಜೆಜ್ವಿತ್ ಭೆಸಾಚೆ ಯಾಜಕ್ ಮಾ. ಮ್ಯಾಥ್ಯು ಆಲ್ಮೆಡಾ ಆನಿ ಮಾ. ಪ್ರತಾಪ್ ನಾಯ್ಕ್ ಹಾಣಿ ಗೊಂಯ್ಚ್ಯಾ ತೊಮಸ್ ಸ್ಟೀಫನ್ಸ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಕೇಂದ್ರಾ ಥಾವ್ನ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಶಿಕ್ಪಾಕ್ ಸಂಬಂದ್ ಜಾಲ್ಲೆ ಜಾಯ್ತೆ ಬೂಕ್ ಬರಯ್ಲ್ಯಾತ್. ಮಾ. ಫಿಲಿಫ್ ನಜ್ರೆತಾಚೊ ‘ಕೊಂಕಣಿ ವ್ಯಾಕರಣ’, ತಶೆಂಚ್ ಮಾ. ವಲೇರಿಯನ್ ಫೆರ್ನಾಂಡಿಸಾನ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಭಾಶೆಚೆಂ ಅಧ್ಯಯನ್ ಕರ್ನ್ ಥೊಡಿಂ ಪುಸ್ತಕಾಂ ಬರಯ್ಲ್ಯಾಂತ್.
ಮಾ. ಸಿ.ಸಿ.ಎ. ಪೈ (ಸ್ವಾಮಿ ಸುಪ್ರಿಯಾ)ನ್ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ಶೆತ್ ವಾವ್ರಾದ್ವಾರಿಂ ಬರಯಿಲ್ಲ್ಯೊ ಕೃತಿಯೊ ಭಾಶೆಶಾಸ್ತಿರಾಚ್ಯಾ ಶೆತಾಂತ್ ಮಹತ್ವಾಚ್ಯೊ ಥಾರ್‍ತಾತ್. ದೊ.ವಿಲ್ಲಿ ಆರ್ ದಸಿಲ್ವಾ ತುಲನಾತ್ಮಕ್ ಭಾಶಾಶಾಸ್ತ್ರಿ ಮ್ಹಣ್ ಫಾಮಾದ್. ತಶೆಂಚ್ ದೊ. ಎಡ್ವರ್ಡ್ ನೊರೊನ್ಹಾ, ದೊ. ರೊಕಿ ಮಿರಾಂದಾ ಹೆ ಸರ್ವ್ ಭಾಶೆ ಶಾಸ್ತಿರಾಂತ್ ವಾವ್ರ್ ಕೆಲ್ಲೆ ಮಂಗ್ಳುರಿ ಮುಳಾಚೆ ವಿದ್ವಾನ್.
ಸಾಹಿತ್ಯ್:
ಸಾಹಿತ್ಯಾಚೊ ಸುರ್ವಿಲೊ ಪ್ರಕಾರ್ ಲೋಕ್‌ವೇದ್ ಬಲಿಶ್ಟ್ ಆಸ್ಲ್ಯಾರ್ ತ್ಯಾ ಪ್ರಭಾವಾನ್ ಲಿಕ್ತೆಂ ಸಾಹಿತ್ಯ್ ಬಳ್ವಂತ್ ಜಾತಾ. ಕೊಂಕ್ಣಿಚೆಂ ಸುರ್ವಿಲೆಂ ಲಿಕ್ತೆಂ ಸಾಹಿತ್ಯ್ ಚಡ್ ಜಾವ್ನ್ ಧಾರ್ಮಿಕ್ ಆಸ್‌ಲ್ಲೆಂ ತರೀ ತೆಂ ವಾಡೊನ್ ಆಜ್ ಸಾಹಿತ್ಯಾಚ್ಯಾ ಹರ್ಯೆಕಾ ಪ್ರಕಾರಾಕ್ ಆಪ್ಡುಂಕ್ ಸಕ್ಲಾಂ. ಆಸ್ಚ್ಯಾ ದಾಕ್ಲ್ಯಾಂ ಪ್ರಕಾರ್ ೧೮೫ ಥಾವ್ನ್ ಸುರ್‍ವಾತ್‌ಲ್ಲೆಂ ಹೆಂ ಲಿಕಿತ್ ಪಯ್ಣ್ ಆಜ್‌ಪರ್‍ಯಾಂತ್ ೭ಂಂಂ ಕ್ ಮಿಕ್ವೊನ್ ಕತಾ, ಕವಿತಾ, ಕಾದಂಬರಿ, ಆಣ್ಕಾರ್, ಪಯ್ಣಾಕತಾ, ಜಿಣ್ಯೆಕತಾ, ವಿಮರ್‍ಸೊ, ವಿನೋದ್, ನಾಟಕ್ ಆನಿ ಹೆರ್ ಸಾಹಿತಿಕ್ ಪ್ರಕಾರ್ ಪರ್‍ಗಟ್ಲ್ಯಾತ್. ಮಂಗ್ಳುರಿ ಕೊಂಕ್ಣೆಕ್ ಪಯ್ಲೆಂ ವ್ಯಾಕರಣ್ ದಿಲ್ಲ್ಯಾ ಆಂಜೆಲೊ ಮಾಫೆಯಿಥಾವ್ನ್ ಆಜ್ ಪರ್ಯಾಂತ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಾಹಿತ್ಯ್ ಗಿರೇಸ್ತ್ ಕರುಂಕ್ ಜಾಯ್ತೆ ವಾವುರ್‍ಲ್ಯಾತ್.
ಚಾ.ಫ್ರಾ. ದೆಕೋಸ್ತಾ, ಜೆ.ಬಿ. ಮೊರಾಯಸ್, ಜೆ.ಬಿ. ಸಿಕ್ವೇರಾ ಆನಿ ಮೆಲ್ವಿನ್ ರೊಡ್ರಿಗಸ್ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ಸಾಹಿತ್ಯಾಕ್ ಕೇಂದ್ರ್ ಸಾಹಿತ್ಯ್ ಅಕಾಡೆಮಿಚೊ ಮಾನ್ ಜೊಡ್‌ಲ್ಲೆ ಸಾಹಿತಿ. ಆಯ್ಲೆವಾರ್‌ಚ್ ಎಡ್ವಿನ್ ಜೆ. ಎಫ್. ಡಿಸೊಜಾಚ್ಯಾ ಮಟ್ವ್ಯಾ ಕಾಣಿಯಾಂಚೊ ಪುಂಜೊ ‘ಚೊಕ್ಲೆಟ್ಸ್’ ನಾಂವಾರ್ ಇಂಗ್ಲಿಶಾಕ್ ಗೆಲಾ. ತಶೆಂಚ್ ಮಂಗ್ಳುರಿ ಮುಳಾಚ್ಯಾ ಬರವ್ಪ್ಯಾಂನಿ ಆರಂಬ್ ಕೆಲ್ಲೆಂ ಸಾಹಿತಿಕ್ ಸಂಘಟನ್ ದಾಯ್ಜಿ ದುಬಾಯ್ ಹಾಣಿ ವರ್‍ಸಾವಾರ್ ದಿಂವ್ಚೊ ಪುರಸ್ಕಾರ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಾಹಿತಿಂಕ್ ಘಟಾಯ್ ದಿತಾ.
ಬರಯಿಲ್ಲೆಂ ಕಿತೆಂಯ್ ಒಪುನ್ ಘೆಂವ್ಚೊ ಸಾದೊ ವಾಚ್ಪಿ ಆಜ್ ಉಣೊ ಜಾಲ್ಲ್ಯಾನ್ ಆಯ್ಚ್ಯಾ ಬರಯ್ಣಾರಾಂಕ್ ಜಾಗ್ರುತ್ ಆಸ್ಚೊ ವಾಚ್ಪಿ ಮೆಳ್ತಾ. ತಶೆಂಚ್ ಆಜ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಾಹಿತ್ಯ್ ಅಂತರ್‍ಜಾಳಾರ್ ಸಂಸಾರ್‌ಭರ್ ಪಾವ್ತಾ. ಫೇಸ್‌ಬೂಕ್ ಪಾನಾಂನಿ ಸೊಭ್ತಾ.
ಸಂಸ್ಕೃತಿ:
ಕೊಂಕಣ್ ಕರಾವಳ್ ಸೊಭಿತ್ ಗಾಂವ್. ತಶೆಂಚ್ ಹಾಂಗಾಚೊ ಲೋಕ್ ಸಂಯ್ಬಾನ್ ಮಯ್ಪಾಶಿ. ಗಾಯಾನಾಕ್, ನಾಚಾಕ್ ನಾಂವ್ ವ್ಹೆಲ್ಲೊ. ತಾಣಿಂ ಸಬಾರ್ ಉಚಾಂಬಳಾಯೆ ಮಧೆಂಯ್ ಧರ್ಮಾಚೊ, ಸಂಸ್ಕೃತೆಚೊ ಮೋಗ್ ಸಾಂಡುಂಕ್ ನಾ.
ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ಎಕಾ ಸಮುದಾಯಾಚ್ಯಾ ವ್ಯಕ್ತಿಚ್ಯಾ ಜಿಯೆಂವ್ಚ್ಯಾ ರಿತಿಚಿ ಮಾಂಡಾವಳ್. ಜಲ್ಮಾಥಾವ್ಮ್ ಮೊರ್ನಾ ಪರ್ಯಾಂತ್ಲ್ಯೊ ಹರ್ಯೆಕ್ ಗಜಾಲಿ ಮ್ಹಣ್ಜೆ ಚಾಲ್-ಚಮ್ಕಣ್, ವಸ್ತುರ್- ನ್ಹೆಸಣ್, ಖಾಣ್- ಜೆವಣ್, ಕಾಜಾರ್ – ಸೊಭಾಣ್ ಆನಿ ಮರಣ್ ಅಶೆಂ ಹರ್ಯೆಕ್ ಗಜಾಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿಂತ್ ಮಿಸ್ಳೊನ್ ಆಸಾತ್. ತಶೆಂಚ್ ಖಂಯ್ಚ್ಯಾಯ್ ಸಮುದಾಯಾಚೆಂ ಖಾಶೆಲೆಂಪಣ್ ಆಸ್ಚೆಂಚ್ ತಿಚ್ಯಾ ಲೊಕ್‌ವೇದಾಂತ್ ಆನಿ ಜಿಣ್ಯೆ ರಿತಿಂತ್.
ಕೊಂಕಣ್ ಪ್ರದೇಶಾಂತ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಧರ್ಮ್ ಸಾಂ. ತೊಮಾಸಾಚ್ಯಾ ಕಾಳಾಚೊ. ಬಾರ್ಕೂರ್, ಕಲ್ಲ್ಯಾನ್ಪುರ್ ಅಸಲ್ಯಾ ಸುವಾತೆಂನಿ ಬಾರ್‍ತಲೊಮಿಯೊ (ಬೇತಾಳ್)ನ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ಪಣ್ ಪರ್ಗಟ್‌ಲ್ಲೆಂ. ಬೇತಾಳಾನ್ ಹಾಂಗಾಚ್ಯಾ ಲೊಕಾಚೊ ಧರ್ಮ್ ಮಾತ್ರ್ ಬದ್ಲಿಲೊ. ತಾಂಚಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ನ್ಹಯ್. ಕೊಂಕ್ಣಿ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿಚೆಂ ಅಧ್ಯಯನ್ ಫಾವೊತ್ಯಾ ಮಾಪಾನ್ ಜಾಂವ್ಕ್ ನಾ ತರೀ ಥೊಡಿಂ ಪುಸ್ತಕಾಂ ಬರ್‍ಪಾಂ ಹ್ಯಾ ದಿಶೆನ್ ಉಲ್ಲೇಖನೀಯ್. ಮಾ. ಎಚ್. ಒ. ಮಸ್ಕರೇನ್ಹಸ್ ಹಾಣೆ “ಕೊಂಕಣಾಚೆಂ ಆಪೊಸ್ತಲಿಕ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ಪಣ್” ಆನಿ ‘ಆಮ್ಚೆ ಮಾಲ್ಗಡೆ ನಾಜರೀನ್’ ಪುಸ್ತಕಾಂನಿ ಹ್ಯಾ ವಿಶ್ಯಾಂತ್ ಸವಿಸ್ತಾರ್ ಲಿಕ್ಲಾಂ. ಜೆ.ಎ. ಸಲ್ಡಾನ್ಹಾನ್ ೧೯೦೪ ಇಸ್ವೆಂತ್ ‘ಕೊಂಕಣಿ ಕ್ಯಾಸ್ಟ್ಸ್’ ಮ್ಹಳ್ಳೆಂ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ್ ಅಧ್ಯಯನಾಚೆಂ ಪುಸ್ತಕ್ ಬರಯ್ಲಾಂ. ಮಾ. ಲುವಿಸ್ ಜುವಾಂವ್ ಸೊಜ್ ಹಾಣೆ ೧೯೧೪ ಇಸ್ವೆಂತ್ ಹುಮಿಣ್ಯೊ, ಗಾದಿಯೊ, ವೊವಿಯೊ, ವೇರ್ಸ್ ಪುಸ್ತಕ್ ಬರಯ್ಲಾಂ. ಜುವಾಂವ್ ಜುಜೆ ರೇಗಾನ್ ೧೯೩೫ ಂತ್ ‘ಚಾಲ್ತಿ ಪದಾಂ’ ಬರಯ್ಲ್ಯಾಂತ್. ಅಂತೊನ್ ಅ. ಸಲ್ಡಾನ್ಹಾನ್ ೧೯೫೮ ಇಸ್ವೆಂತ್ ‘ಕೊಂಕ್ಣಿ ಭಾಸ್ ಆನಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಪುಸ್ತಕ್ ಪರ್‍ಗಟ್ಲಾಂ. ೧೯೮೩ ವೆರ್ ಪಯ್ಲೊ ಛಾಪೊ ಜಾವ್ನ್ ಭಾಯ್ರ್ ಆಯಿಲ್ಲೊ ಜೆ.ಬಿ. ಲೊಬೊಚೊ ‘ಸಾಂಬಾರ್ಡೊ’ ವಕ್ತಾಂ ಆನಿ ಘರ್‌ದಾರ್ ಹಿಶಾರೆ ಆನಿ ರಾಂದ್ಪಾ ವಿಶ್ಯಾಂತ್ಲೊ ಅವ್ವಲ್ ಬೂಕ್.
ತಶೆಂಚ್ ಹಾಂಗಾ ಸ್ಟೀವನ್ ಕ್ವಾಡ್ರಸ್ ಆನಿ ಮಾವ್ರಿಸ್ ಡೆಸಾನ್ ಲಿಕ್‌ಲ್ಲೊ ‘ಆಮ್ಚಿ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿ’ ಆನಿ ವಿ.ಡಿಸಿಲ್ವಾ ಕಾಂಜೂರ್‌ಮಾರ್‍ಗ್ ಹಾಚೊ ‘ಆಮ್ಚಿ ಆದ್ಲಿಂ ಕಾಜಾರಾಂ’, ಕರ್ನಾಟಕ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಾಹಿತ್ಯ್ ಅಕಾಡೆಮಿನ್ ಪರ್‍ಗಟ್‌ಲ್ಲೊ ಐರಿನ್ ರೆಬೆಲ್ಲೊನ್ ಸಂಪಾದಿಲ್ಲೊ ‘ಭಾಯ್ಲ್ಯಾನ್ ಆಯ್ಲೊ ವ್ಹೊರ್’ ಆನಿ ಸಾಂ. ಲುವಿಸ್ ಕೊಲೆಜಿಚ್ಯಾ ಕೊಂಕ್ನಿ ಸಂಸ್ಥ್ಯಾನ್ ಪರ್‍ಗಟ್‌ಲ್ಲೊ ‘ವೊವಿಯೊ ಆನಿ ವೇರ್ಸ್’ ಪುಸ್ತಕಾಂ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಂಸ್ಕೃತೆಚ್ಯಾ ವೆವೆಗ್ಳ್ಯಾ ರುಪಾಂಚಿ ಝಳಕ್ ದಿತಾತ್. ವಿಲ್ಫಿ ರೆಬಿಂಬಸಾಚ್ಯಾ ಪದಾಂನಿ ಪಾಟ್ಲ್ಯಾ ತೀನ್ ಚಾರ್ ಧಾಕ್ಡ್ಯಾಂಚ್ಯಾ ಮಂಗ್ಳುರಿ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಸಮುದಾಯಾಚೆಂ ಪಡ್‌ರುಪ್ಣೆ ಆಸಾ.
ಸ್ವಾಮಿ ಸುಪ್ರಿಯಾ ಆನಿ ಸಿರಿಲ್ ಮಾಡ್ತಾನ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಶೆತಾಚ್ಯಾ ಮಾಳಾರ್ ಜಾಯ್ತೊ ವಾವ್ರ್ ಕೆಲಾ.
ಕೊಂಕ್ಣೆಂತ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಶೆತ್ ಚಡ್ ಮಾಪಾನ್ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ್ ಜಾಂವ್ಕ್ ನಾ ತರೀ, ಮಾಂಡ್ ಸೊಭಾಣಾನ್ ಪಾಟ್ಲ್ಯಾ ೨೫ ವರ್‍ಸಾಂಥಾವ್ನ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ವಾಗಂವ್ಚ್ಯಾ ಆನಿ ಜಗಂವ್ಚ್ಯಾ ವಾವ್ರಾಂತ್ ಮಹತ್ವಾಚಿ ದೇಣ್ಗಿ ದಿಲ್ಯಾ.
ಸಂಗೀತ್:
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಭಾಸ್ ಆಸ್ಚಿಚ್ ಜಾನಪದ್ ಸಂಗೀತಾಚ್ಯಾ ಬಳಾರ್. ಸುಮಾರ್ ಚಾಳಿಸ್ ನಮುನ್ಯಾಂಚಿಂ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಗಿತಾಂ-ಗಾಯಾನ್ ಪ್ರಕಾರಾಂ ಅಧ್ಯಯನಾಕ್ ವಳಗ್ ಜಾಲ್ಯಾಂತ್. ಬನ್ವಾಡಾ, ವಳ್ಡಿಕೆ ಗಿತಾಂ, ಪಾಳ್ಣ್ಯಾ ಗಿತಾಂ, ಖೆಳಾಗಿತಾಂ, ಧಾಲೊ, ದರ್ಜಸ್, ದುಲ್ಪೊದ್, ಫೇಳ್, ದೆಕ್ಣಿ, ಪುಗ್ಡಿ, ಕುಡ್ಮಿ ಗಿತಾಂ, ಲಾವಣಿ, ಮಾಂಡೊ, ವೊವಿಯೊ-ವೇರ್ಸ್, ಲೊಕ್ಪಾಟ್, ಕಂತಾರಾಂ, ಗುಮ್ಟಾಂ ಗಿತಾಂ, ಗಡ್ಡೊ, ಜಾಗರ್, ತಿಯಾತ್ರ್, ಜೋತಿ, ಫಾದೊಸ್, ಮುಸ್ಳಾಂ ಗಿತಾಂ, ಕತ್ತಾಡಿ, ಚಂದ್ರಾವಳ್, ಈರಭದ್ರ, ದಿವ್ಲಿ, ಘೊಡ್ಯಾಮೊಡ್ಣಿ, ರಾನಾವಳೆ ಹೆ ಸರ್ವ್ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ್ ಜೀವನಾಂತ್ ರಿಗೊನ್ ರೊಂಬೊನ್ ಆಸಾತ್ ತರೀ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ್ ಸಂಸ್ಕೃತೆಚ್ಯಾ ಪ್ರಭಾವಾನ್ ಆಮ್ಚೆಥಾವ್ನ್ ಜಾಯ್ತೆಂ ಪಯ್ಸ್ ವ್ಹಚೊನ್ ಆಸಾ.
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವಾಂಚ್ಯಾ ಸಂಗೀತ್ ಸಂಸರಾಂತ್ ಕೊಂಕಣ್ ಕೊಗುಳ್ ವಿಲ್ಫಿ ರೆಬಿಂಬಸ್ ಸದಾಂ ಪರ್‍ಜಳ್ಚೆಂ ಏಕ್ ನಕ್ತಿರ್. ಜೆರೊಮ್ ಡಿಸೊಜಾ, ಹೆನ್ರಿ ಡಿಸೊಜಾ, ಮಾ. ವಾಲ್ಟರ್ ಆಲ್ಬುಕರ್‍ಕ್, ಮಾ. ಎಸ್. ರೊಡ್ರಿಗಸ್ ಜೆ.ಸ., ಮಾ. ಜೆ.ಎಸ್.ಟಿ.ರೊಡ್ರಿಗಸ್, ಪ್ರೊ. ಬೆನೆಟ್ ಪಿಂಟೊ, ಎರಿಕ್ ಒಝೇರಿಯೊ, ಜೊಯೆಲ್ ಪಿರೇರಾ, ಮೆಲ್ವಿನ್ ಪೆರಿಸ್, ವಿಲ್ಸನ್ ಒಲಿವೆರಾ ಇತ್ಯಾದಿ ಥೊಡಿಂ ಪ್ರಾತಿನಿಧಿಕ್ ನಾಂವಾಂ.
ಸಂಗೀತ್ ಪ್ರಕಾರಾಂತ್ ಬ್ರಾಸ್ ಬ್ಯಾಂಡ್ ಪಂಗಡ್ ಆಸಾತ್. ಸಂಗೀತ್ ಪಂಗಡ್ ಆಸಾತ್. ಹ್ಯಾ ದಿಸಾಂನಿ ವೊವಿಯಾ ವೇರ್‍ಸಾಂಚೆ ಪಂಗಡ್ ಉದೆಲ್ಯಾತ್. ಹಾಂಚೆ ಪಯ್ಕಿಂ ಹೆರಿ ಸೊಜಾಚ್ಯಾ ಬ್ಯಾಂಡಾಕ್ ಶೆಕ್ಡ್ಯಾಚಿಂ ಪ್ರಾಯ್ ಮಿಕ್ವಾಲಿ.
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಮನಿಸ್ ಕನ್ನಡ ಸಂಸಾರಾಂತ್:
ಮಂಗ್ಳುರಿ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಮನಿಸ್ ರಾಜ್ಯಾಚಿ ಭಾಸ್ ಕನ್ನಡ ವಾಪುರ್‍ಚ್ಯಾಂತ್ ಚಿಕ್ಕೆ ಅಸ್ಕತ್‌ಚ್ ತರೀ, ಸಬಾರ್ ಜಣಾಂನಿ ಕನ್ನಡಾಂತ್ ಆಪ್ಲೊ ಹಾತ್ ಭೊಂವ್ಡಾಯ್ಲಾ. ಆರ್‍ವಿಲ್ಯಾ ದಿಸಾಂನಿ ಚಡ್ ದಿಸೆಂ ನಾಂವ್ ಮಾ. ಪ್ರಶಾಂತ್ ಮಾಡ್ತಾ. ಆಪ್ಲ್ಯಾ ‘ಚಕಿತ ಚಿತ್ತ’ ಅಂಕಣಾದ್ವಾರಿಂ ತೊ ಫಾಮಾದ್ ಜಾಲಾ. ತಾಚೊ ‘ಪದನಿಧಿ’ ಪುಸ್ತಕ್ ವ್ಹಡ್ ಸಬ್ದಾ ಭಂಡಾರ್. ಸ್ವಾಮಿ ಸುಪ್ರಿಯಾ, ದೊ. ಎಡ್ವರ್ಡ್ ನೊರೊನ್ಹಾ, ದೊ. ಪಿಯುಸ್ ಫಿದೆಲಿಸ್ ಪಿಂಟೊ, ವಲ್ಲಿ ವಗ್ಗ, ಸ್ಟೀವನ್ ಕ್ವಾಡ್ರಸ್, ದೊ. ಜೆರಿ ನಿಡ್ಡೊಡಿ ಹಾಣಿ ಕನ್ನಡಾಕ್ ಆಪ್ಲಿ ದೇಣ್ಗಿ ದಿಲ್ಯಾ. ತಶೆಂಚ್ ಎರಿಕ್ ಸೋನ್ಸ್ ಬಾರ್ಕೂರ್, ವಿಲ್ಸನ್ ಕಟೀಲ್, ಅಪ್ರೂಪ್ ಕನ್ನಡಾಂತ್ ಝಳ್ಕತಾತ್. ಕಥೊಲಿಕ್ ಸಭಾ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಮನ್ಶಾಂನಿ ಬರಯಿಲ್ಲ್ಯಾ ಕನ್ನಡ ಪುಸ್ತಕಾಂಕ್ ವರ್‍ಸಾವಾರ್ ದಾಂತಿ ಪುರಸ್ಕಾರ್ ದೀವ್ನ್ ಮಾನ್ ಕರ್‍ತಾ.
ಆನಿಕ್ ಸ್ಥಳಿಯ್ ಭಾಸ್ ತುಳುಂತ್ ಕ್ಯಾಥ್ರಿನ್ ರೊಡ್ರಿಗಸ್ ಕಟ್ಪಾಡಿ ಹಿಚೆಂ ವ್ಹಡ್ ನಾಂವ್.
ಕೊಂಕ್ಣಿ ಮನಿಸ್ ಇಂಗ್ಲೆಜಾಂತ್:
ಇಂಗ್ಲಿಶಾಂತ್ ದೊ. ಮೈಕಲ್ ಲೋಬೊಚೊ ವಾವ್ರ್ ಮೊಲಾಚೊ ಆಸಾ. ತಾಣೆಂ ‘ಡಿಸ್ಟಿಂಗ್ವಿಶ್‌ಡ್ ಮ್ಯಾಂಗಲೋರಿಯನ್
ಕ್ಯಾತಲಿಕ್ಸ್’, ‘ಮ್ಯಾಂಗಲೋರಿಯನ್ ವರ್‍ಲ್ಡ್‌ವಯ್ಡ್’, ‘೧ಂಂಂ ಪೇಜಸ್ ಆಫ್ ಮ್ಯೂಸಿಕ್’, ‘ದಿ ಮ್ಯಾಂಗಲೋರ್ ಕ್ಯಾತಲಿಕ್ ಕಮ್ಯೂನಿಟಿ: ಪ್ರೊಫೆಶನಲ್ ಹಿಸ್ಟರಿ/ಡಾಯ್ರೆಕ್ಟರಿ’ ಅಸಲೆ ತೊಲಾಮೊಲಾಚೆ ಬೂಕ್ ಬರಯ್ಲ್ಯಾತ್. ಸಂವಿಧಾನ್ ರಚನ್ ಸಮಿತಿಂತ್ ಆಸ್‌ಲ್ಲೊ ಮಾ. ಜೆರೊಮ್ ಸೊಜ್ ಜೆ.ಸ. ಹಾಣೆ ‘ಕ್ರಿಸ್ಚಿಯಾನಿಟಿ ಇನ್ ಇಂಡಿಯಾ’, ‘ಸ್ಪೀಚಸ್ ಆಂಡ್ ರಾಯ್ಟಿಂಗ್ಸ್ ಆಫ್ ಫಾ. ಜೆರೊಮ್ ಡಿಸೊಜಾ’ ಪರ್‍ಗಟ್ಲಾ. ದೊ. ಲುಯೆಲ್ಲಾ ಲೋಬೊ ಪ್ರಭು ಹಿಣೆಂಯ್ ಇಂಗ್ಲೆಜಾಂತ್ ಜಾಯ್ತೆಂ ಬರಯ್ಲಾಂ. ಆಪ್ಲ್ಯಾ ‘ಬ್ಲೊಸಮ್ ಶವರ್‍ಸ್’ ಖಾತಿರ್ ನಾಂವಾಡ್ದಿಕ್ ಜಿಶೆಲ್ ಮೆಹ್ತಾ ಮಂಗ್ಳುರಿ ಮುಳಾಚಿಂ. ವಿಲ್ಲಿಯಮ್ ಪಾಯ್ಸಾನ್ ವಿನ್ಸೆಂಟ್ ಮೆಂಡೊನ್ಸಾ ಸವೆಂ ಮೆಳೊನ್ ಸಂಪಾದ್‌ಲ್ಲೆಂ ಪುಸ್ತಕ್ ‘ದ ಲ್ಯಾಂಡ್ ಕಾಲ್ಡ್ ಸಾವ್ತ್ ಕೆನರಾ’ ಆಮ್ಚ್ಯಾ ಜಿಲ್ಲ್ಯಾಚಿ ಮಾಹೆತ್ ದಿಂವ್ಚ್ಯಾಂತ್ ಭೊವ್ ಮಹತ್ವಾಚೊ ಥಾರ್‍ತಾ. ತಶೆಂಚ್ ಆಲಮ್ ಮಚಾದೊ (ಸರಸ್ವತಿಸ್ ಚಿಲ್ಡ್ರನ್), ಕರ್ನಾಟಕ ಸರ್‍ಕಾರಾಚೊ ಮುಕೇಲ್ ಕಾರ್‍ಯದರ್ಶಿ ಆಸ್‌ಲ್ಲೊ ಜೊನ್ ಸಲ್ಡಾನ್ಹಾ (ಫ್ಲೊರಾ ಆಫ್ ಕರ್ನಾಟಕ), ರಿಚರ್‍ಡ್ ಕ್ರಾಸ್ತಾ (ರಿವಾಯ್ಸ್‌ಡ್ ಕಾಮಸೂತ್ರ) ಆನಿ ಜೆಸ್ಸಿ ಟೆಲ್ಲಿಸ್, ಲಿಂಡ್ಸೆ ರೇಗೊ, ಪಿ. ಜೊಕಿಮ್ ಫೆರ್‍ನಾಂಡಿಸ್, ಜೆರೊಮ್ ಸಲ್ಡಾನ್ಹಾ, ಫ್ಲೇವಿ ಆಗ್ನೆಸ್. ಪ್ರೊ. ವಲೇರಿಯನ್ ರೊಡ್ರಿಗಸ್ ಹ್ಯಾ ಆನಿ ಸಬಾರ್ ಶಾಳಾ ಕೊಲೆಜಿಂನಿ ಶಿಕಂವ್ಚ್ಯಾ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಮನ್ಶಾಂನಿ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ಶಿಕ್ಪಾ ಗರ್‍ಜೆಖಾತಿರ್ ಇಂಗ್ಲೆಜಾಂತ್ ಬೂಕ್ ಬರಯಿಲ್ಲೆ ಆಸಾತ್.
ಸಿನೆಮಾ:
ಕೊಂಕ್ಣೆಚೆಂ ಪಯ್ಲೆಂ ಫಿಲ್ಮ್ ಮ್ಹಣ್ ನಾಂವಾಡ್ಚೆಂ ಭಾಗ್ ಜಿ.ಎಂ.ಬಿ. ಲುದ್ರಿಗಾಚೆಂ ‘ಸುಖಿ ಕೋಣ್?’ ಫಿಲ್ಮಾಕ್ ಫಾವೊ ಜಾತೆಂ. ೧೯೪೯ ಂತ್ ಆಪ್ಲ್ಯಾ ಎತಿಕಾ (ಎಕ್ಸ್‍ಛೇಂಜ್ ಟಾಕೀಸ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ, ಚೈನಾ ಅಂಡ್ ಆಫ್ರಿಕಾ) ಕಂಪ್ಣೆದ್ವಾರಿಂ ಹೆಂ ಫಿಲ್ಮ್ ತಯಾರ್ ಕೆಲ್ಲೆಂ ತರೀ ತೆಂ ಪ್ರದರ್ಶನಾಕ್ ಘಾಲುಂಕ್ ತೊ ಸಕ್ಲೊನಾ.
ಮಾಗಿರ್ ೧೯೭೩ ಇಸ್ವೆಂತ್ ಮಂಗ್ಳುರ್‌ಗಾರಾಂಚೆಂ ಪಯ್ಲೆಂ ಪಿಂತುರ್ ಪೀಟರ್ ಗೊನ್ಸಾಲ್ವಿಸ್ ಹಾಣೆ ನಿರ್‍ಮಿಲ್ಲೆಂ ವಿಲ್ಫಿ ರೆಬಿಂಬಸ್ಚ್ಯಾ ನಾಟಕಾಚೆರ್ ಆಧಾರಿತ್ ‘ತಿಸ್ರಿ ಚೀಟ್’.
ಉಪ್ರಾಂತ್ ೧೯೭೭ ಇಸ್ವೆಂತ್ ಯುನಾಯ್ಟೆಡ್ ಯಂಗ್‌ಸ್ಟರ್‍ಸ್ ಹಾಂಚೆಖಾತಿರ್ ಮೆಲ್ವಿನ್ ಪಿಂಟೊನ್ ನಿರ್‍ಮಾಣ್ ಕೆಲ್ಲೆಂ ‘ಮೋಗ್ ಆನಿ ಮಯ್ಪಾಸ್ ಪಿಂತುರ್ ಕೊಂಕ್ಣೆಚೆಂ ಪಯ್ಲೆಂ ರಂಗೀನ್ ಪಿಂತುರ್ ಮ್ಹಳ್ಳ್ಯಾ ಮಾನಾಕ್ ಪಾತ್ರ್ ಜಾಲಾಂ.
ಉಪ್ರಾಂತ್ಲೆಂ ಪಿಂತುರ್ ಆಯಿಲ್ಲೆಂ ೧೯೯೫ ಇಸ್ವೆಂತ್ ರಿಚಾರ್‍ಡ್ ಕ್ಯಾಸ್ತೆಲಿನೊಚೆಂ ‘ಭೊಗ್ಸಾಣೆ’. ಹಾಕಾ ಸರ್ಕಾರಾಥಾವ್ನ್ ಉತ್ತೀಮ್ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ್ ಪಿಂತುರಾಚೊ ಮಾನ್ ಮೆಳ್ಳಾ. ೨೦೦೫ ಇಸ್ವೆಂತ್ ರೇಮಂಡ್ ಕ್ವಾಡ್ರಸಾನ್ ‘ಪಾದ್ರಿ’ ಪಿಂತುರ್ ನಿರ್‍ಮಿಲೆಂ ಆನಿ ಎದೊಳ್ಚ್ಯಾಕ್ ನಿಮಾಣೆ, ೨೦೦೯ ವ್ಯಾ ವರ್ಸಾ ಫ್ರೆಂಕ್ ಫೆರ್ನಾಂಡಿಸಾನ್ ನಿರ್‍ಮಿಲ್ಲೆಂ ‘ಕಾಜಾರ್’.
ಲೊರೆನ್ಸ್ ಡಿಸೊಜಾ, ಜೆನೆಲಿಯಾ ಡಿಸೊಜಾ, ಫ್ರಿಡಾ ಪಿಂಟೊ ಹಿಂ ಥೊಡಿಂ ಮಂಗ್ಳುರಿ ಮುಳಾಚಿಂ, ಬೊಲಿಹುಡಾಂತ್ ಪರ್‍ಜಳ್ಚಿಂ ಫಿಲ್ಮಿ ತಾರಾಂ.
ಮಿಕ್‌ಮ್ಯಾಕ್ಸ್, ಡೊಲ್ಲಾ, ಮೇಬಲ್ ಕೆಂಟ್, ವಿನ್ಸೆಂಟ್ ಕಾಮತ್, ಅರ್‍ಥರ್ ರಸ್ಕಿನ್ಹಾ, ಸಾಯ್ಮನ್ ರಸ್ಕೀನ್ಹಾ, ಚಾರ್‍ಲ್ಸ್ ಸಿಕ್ವೇರಾ, ಎಡ್ವರ್ರ್‍ಡ್ ಕ್ವಾಡ್ರಸ್, ಒಝಿ ಸಿಕ್ವೇರಾ ವಿನ್ನಿ ಫೆರ್‍ನಾಂಡಿಸ್ ಹಿಂ ಥೊಡಿಂ ಕೊಂಕ್ಣಿ ಪಿಂತುರಾಂನಿ ಪಾತ್ರ್ ಘೆತ್‌ಲ್ಲಿಂ ನಾಂವಾಂ.
ನಾಟಕ್:
ನಾಟಕ್ ಶೆತಾಕ್ ಮಂಗ್ಳುರಿ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಕೊಂಕ್ಣ್ಯಾಂಚೆಂ ವ್ಹಡ್ ಯೋಗ್‌ದಾನ್ ಆಸಾ. ಮುಂಬಯ್ ವಾ ಗಲ್ಫಾಕ್ ಗೆಲ್ಲ್ಯಾಂನಿ ನಾಟಕ್ ಕಲಾ ಜಿವಿ ದವರ್‍ಲ್ಯಾ. ಚಾಫ್ರಾ, ಬಾಮ್ಸ್, ಪಿಂತಾಮ್ ದೆರೇಬಯ್ಲ್, ಸನ್ನಿ ಡಿಸೊಜಾ, ರಿಚ್ಚಿ ಪಿರೇರ್, ನೆಲ್ಲು ಪೆರ್‍ಮನ್ನೂರ್
ಆಯ್ಲೆವಾರ್ ಫ್ರಾನ್ಸಿಸ್ ಫೆರ್‍ನಾಂಡಿಸಾಚೊ ಮ್ಹಾತಾರೊ ಚರ್‍ಬೆಲಾ ನಾಟಕಾನ್ ೬೦ ಪ್ರದರ್ಶನಾ ದಿಲ್ಲೊ ಪಯ್ಲೊ ನಾಟಕ್ ಮ್ಹಳ್ಳೊ ದಾಕ್ಲೊ ರಚ್ಲಾ. ಕ್ರಿಸ್ಟೋಫರಾಚ್ಯಾ ನಿರ್‍ದೇಸಾಖಾಲ್ ಚಲ್ಚೊ ಮಾಂಡ್ ಸೊಭಾಣಾಚೊ ಕಲಾಕುಲ್ ಪಂಗಡ್ ಭರ್‍ವಸೊ ಉಬ್ಜಾವ್ನ್ ಆಸಾ.
*****